Έθιμο ” Κόλιαντα Μπάμπω – Γκάιντα ” στην Βλάστη
Από τις αρχές Δεκεμβρίου κάθε βράδυ τα μικρά παιδιά έβγαιναν στην αυλή και με δυνατή φωνή φώναζαν «Κόλιαντα».
Επαναλάμβαναν πολλές φορές την ίδια λέξη μέχρι να απαντήσει ένα άλλο παιδί «Μέλιαντα» ή «Σούρβα» και μέσα στο βαθύ σκοτάδι προσπαθούσαν από την φωνή να καταλάβουν με ποιο παιδί επικοινωνούσαν φωνητικά.
Όσο περνούσε η ώρα έμπαιναν στο φωνητικό παιχνίδι αυτό και άλλα παιδιά από όλα τα σπίτια της μεγάλης τότε Βλάστης και ήταν αδύνατο πλέον να διαπιστωθεί ποιο παιδί επικοινωνούσε με ποιο και προσπαθούσαν κατά γειτονιές και ομάδες με τα συνθήματα «Κόλιαντα-Μέλιαντα-Σούρβα» να επικοινωνούν εναλλακτικά και πάντα φωνητικά με άλλες γειτονιές και ομάδες υπό χαρά και απόλαυση του πανδαιμονίου φωνών από μικρούς και μεγάλους.
Η λέξη «Κόλιαντα» εννοούσε μικρά στρογγυλά ψωμάκια για τα παιδιά
Τις λεγόμενες «Κολιαντίνες», που έδιναν οι νοικοκυρές τις πρωινές ώρες της 24ης Δεκεμβρίου στα παιδιά που τις ξυπνούσαν με τις ξύλινες «τσιομπανίκες» τους (ξύλινα σφυριά) χτυπώντας τις πόρτες και τραγουδώντας το εθιμικό «Κόλιαντα Μπάμπω Κόλιαντα».
Τα «Μέλιαντα» ήταν γλυκίσματα (όπως τα γνωστά «μελομακάρονα») και «Σούρβα» ήταν μικροί ώριμοι καρποί από τα πολλά δένδρα «Σουρβιά», όμοια με την αγριοαχλαδιά.
Κάθε παιδί, που κατά ομάδες, έλεγε τα «Κόλιαντα», εκτός από την «τσιομπανίκα» είχε στον ώμο και πλάτη του ένα μεγάλο υφαντό και πολύχρωμο μάλλινο σακούλι, όπου τοποθετούσε τις «Κολιαντίνες», τα γλυκίσματα και τους ξηρούς καρπούς.
Η προσμονή για την χαρά και γιορτή των «Κόλιαντων» προ των Χριστουγέννων ήταν εξίσου μεγάλη και για τους άνδρες και τους γέροντες, που από νωρίς φρόντιζαν να κλείσουν συμφωνίες με προκαταβολές σε ειδικούς οργανοπαίκτες από τις γύρω περιοχές, μέχρι και τα Γιαννιτσά. Προτιμούσαν το σύνθετο όργανο του ασκού και αυλού, αρχαιοελληνικά λεγόμενο ως «άσκαυλος», που στα τούρκικα λέγεται «γκάϊντα» μαζί με το μεγάλο τούρκικο νταούλι, που στα ελληνικά λέγεται μεγάλο τύμπανο.
Οι μέσης ηλικίας άνδρες και για να επικαλύπτουν τις χαμηλόφωνες «γκάιντες» έφερναν από την περιοχή της τότε Λιαψίστας, σημερινή Νεάπολη Βοΐου, μέχρι και των Γιαννιτσών, τις εκκωφαντικές «σούρλες» ή «πίπιζες» αλβανικά και στα ελληνικά φλογέρες κοντές, από το βράδυ της 23ης Δεκεμβρίου, οπότε άρχιζε, πρώτα από τα τότε καφενεία, τρικούβερτο γλέντι με όργανα, τραγούδια και χορούς. Αργότερα και μετά τις δώδεκα την νύχτα προς την 24η Δεκεμβρίου, κατά παρέες και οργανοπαίκτες, άρχιζαν οι επισκέψεις σε σπίτια μελών της παρέας μέχρι τις πρωινές ώρες.
Η γενική και για όλους Γιορτή των «Κόλιαντων», που ήδη αναβίωσε από ομάδα νέων, Συλλόγους και Χορηγούς, ήταν τελείως ξεχωριστή και προάγγελος αυτής των Χριστουγέννων, που ήταν οικογενειακή και ήσυχη.
Πολλά και διάφορα ήταν τα ήθη και έθιμα κατά τις γιορτινές ημέρες προ των Χριστουγέννων, που φθάνουν στις αρχαίες γιορτές και ανταλλαγές δώρων κατά το άγνωστο αλλά σημαντικότατο χειμερινό ηλιοστάσιο (αρχή μεγαλώματος της ημέρας) κατά την 22α Δεκεμβρίου μέχρι την 22α Μαρτίου (εαρινό ηλιοστάσιο) οπότε έχουμε ισημερία (ίση μέρα και νύχτα).
Το τοπικό και «πιπεράτο» τραγούδι των «Κόλιαντων» της Βλάστης.
«Κόλιαντα!
Κόλιαντα μπάμπου κόλιαντα
κι ΄μένα κολιαντίνα
σα δε μοι δώσεις κόλιαντο
δωσ’ μου την θυγατέρα σ’.
Τι την θέλεις γάιδαρε
την θκιάμ τη θυγατέρα;
Να την φιλώ να την τσιμπώ,
να με ζεστέν’ το βράδυ
Κόλιαντα»!
Η νοικοκυρά του κάθε σπιτιού έδινε στο κάθε παιδί μια κολιαντίνα ρουφτένια (εφτάζυμη) και διάφορα γλυκά ή στραγάλια ή άλλους ξηρούς καρπούς και χρήματα λίγα. Σε μερικά σπίτια, τα πρώτα παιδιά που θα χτυπούσαν με τις «τσιομπανίκες» τους, τα έβαζαν μέσα στο σπίτι, τα κάθιζαν κοντά στο τζάκι και ζητούσαν να «συμπίσουν» με τις «τσιομπανίκες» τους την φωτιά για να μη σβήσει και τότε έλεγαν πολλές ευχές ανάλογα με τις ασχολίες και τις επιθυμίες κάθε οικογένειας.
Οι λέξεις «συμπίληση» και «συμπίλημα» που προέρχονται από το αρχαιοελληνικό ρήμα «συμπιλώ»=συμπιέζω, διατηρείται με την ίδια έννοια και σήμερα στην Βλάστη ως «συμπώ» και «σύμπα την φωτιά», όπως και αμέτρητες άλλες καθαρά αρχαιοελληνικές.
Αυτό είναι ένα καλό και χρήσιμο δίδαγμα που δίνουν τα ήθη και έθιμα της Βλάστης με την ζωντανή ακόμη αρχαιοελληνικότητά της που μπορούν να δουν και να σπουδάσουν επιτοπίως όλοι οι εξαπατημένοι για την μόνη και μία των Ελλήνων Μακεδονία.
Οι κάτοικοι της Βλάστης και τα απανταχού άξια τέκνα της προσκαλούν εδώ στην Βλάστη τους Διαπραγματευτές του ιερού ονόματος της μίας και μόνης Μακεδονίας για να δουν και να διαπιστώσουν ελεύθερα και από μόνοι τους ότι το όνομά μας ως Μακεδόνες και Μακεδονία είναι αδιαπραγμάτευτο.
Ένα άλλο έθιμο της Βλάστης ήταν ότι το πρωί της παραμονής των Χριστουγέννων έπρεπε να στείλουν μεγαλύτερη Κολιαντίνα στις αρραβωνιασμένες ή στις νιόπαντρες. Αυτή ήταν μια μικρή κουλούρα, ρουφτένια, καλοστολισμένη με σταφίδες και διάφορα σχέδια πάνω στην ζύμη της με μία ξύλινη «σφραγίδα» που την έλεγαν «φλαΐστρα».
Η πεθερά μαζί με την Κολιαντίνα έστελνε και διάφορα δώρα όπως κάλτσες, παντόφλες, πούδρα κ.α.
Τα ρουφτένια τα ζύμωναν οι νοικοκυρές την προπαραμονή των Χριστουγέννων.
Τώρα προς αναβίωση του πολυσυμβολικού και πανανθρώπινου εθίμου των «Κόλιαντων», νέοι και μεγαλύτεροι το βράδυ της 23ης Δεκεμβρίου διοργανώνουν εκδήλωση με παραδοσιακά όργανα της «γκάιντας» και ορθά «άσκαυλου», ώστε να γιορτάσουν τα Κόλιαντα, σε όλα τα καταστήματα και τα σπίτια της παρέας των νέων μέχρι το πρωΐ.
Η «γκάιντα» ξεκινάει από ένα κέντρο όπου μαζεύονται οι συμμετέχοντες και συνεχίζουν σε όλα τα καταστήματα και τα σπίτια που τους προσκαλούν παίζοντας τον ίδιο παραδοσιακό ρυθμό με εναλλαγή οργάνων και τραγουδιών ακόμη και στους δρόμους και βάζει έτσι σε χαρούμενο Χριστουγεννιάτικο κλίμα όλο το χωριό και τους πολλούς χειμερινούς επισκέπτες του.
Ακολουθεί Video της αναβίωσης του εθίμου «Κόλιαντα» κατά την χρονιά 2017